Wyszukiwarka ulic
Plac Na Rozdrożu
Położenie
Do pl.Na Rozdrożu dochodzą ulice: al.Ujazdowskie, Koszykowa, al.Wyzwolenia i al.Szucha.
Nieco historii
Wytyczony latem 1768, po zasypaniu trzech bagienek, jako pierwszy z okrągłych placów założenia ujazdowskiego, tzw. Osi Stanisławowskiej, rozplanowanego do 1770 przez Augusta Moszyńskiego, z inicjatywy Stanisława Augusta. Ulice i okrągłe place tworzyły układ gwiaździsty, podobny do zrealizowanego sto lat później w Paryżu. Drogi i place (rozdroża), obsadzone podwójnymi i poczwórnymi szpalerami lip, nie zostały wybrukowane i zabudowane aż do przełomu XIX i XX w., stanowiąc do tego czasu czysto widokowe założenie przestrzenne, w chwili jego powstania związane z zamkiem Ujazdowskim, który przez krótki czas był przewidziany na główną rezydencję królewską. Obecny pl.Na Rozdrożu, wybrukowany i obsadzony drzewami ok. 1769, był najbliższy zamkowi, od którego biegła ujęta czterema szpalerami oś widokowa, zaznaczona na planie z 1762, a więc jeszcze przed powstaniem Osi Stanisławowskiej, i kończąca się wtedy przy Kalwarii Ujazdowskiej (dziś: Aleje Ujazdowskie). Po północnej stronie tej osi istniała stara wieś Ujazdów, którą w 1784 przeniesiono daleko na zachód ( ul.Nowowiejska). Na miejscu wsi powstał zwykły majdan wykorzystywany na parady wojskowe i różnego rodzaju pokazy, choć projekt z ok. 1779 przewidywał tu znacznie okazalsze "Pole Marsowe". Po 1815 stał się on oficjalnie placem Ujazdowskim, oddzielonym od alei i rozdroża szpalerami kasztanowców. W latach 1767-68 powstał pierwszy budynek w rejonie tworzonego placu: austeria, czyli oberża, wzniesiona w rozwidleniu obecnej ul. Koszykowej (nr 2) i Alej Ujazdowskich (nr 11). Parterowy budynek, został zaprojektowany zapewne przez Dominika Merliniego. W latach 80. XVIII w., po przebudowie zamku na koszary Gwardii Pieszej Litewskiej (1784), oberżę przekształcono na dom Elżbiety Grabowskiej, metresy Stanisława Augusta. W 1809 zamek adaptowano na szpital wojskowy i w tymże roku dawna austeria służyła jako austriackie więzienie po zajęciu Warszawy przez wojska arcyksięcia Ferdynanda. W 1818 sprzedana Aleksandrowi I przez Teresę Tyszkiewiczową, służyła jako mieszkanie dla gości Łazienek. W tej roli budynek przetrwał do końca XIX w., stając się następnie domem mieszkalnym duchowieństwa prawosławnego. Po 1815 teren obu przylegających do siebie placów był miejscem urządzania zabaw ludowych oraz okazjonalnych rewii i uczt. Z czasem pl.Ujazdowski stał się lunaparkiem, ale też miejscem urządzania wystaw, m.in. higienicznej i dwóch przemysłowo-rolniczych (w 1881 i 1885). W 1856 pl.Ujazdowski powiększono, wycinając szpalery w alei łączącej zamek z pl.Na Rozdrożu. Pomiędzy 1852 a 1856 u zbiegu ul.Nowowiejskiej (dziś: al. Wyzwolenia) i al. Szucha wystawiono kompleks drewnianych zabudowań koszar Litewskiego Pułku Lejbgwardii, do końca XIX w. wymienionych w większości na murowane (al. Wyzwolenia). W 1892 po wschodniej stronie pl. Na Rozdrożu położono kamień węgielny pod cerkiew pułkową p.w. Św. Michała Archanioła, wybudowaną ostatecznie w latach 1896-97. Budowla ta odwoływała się do form XVI -wiecznego soboru Wasilija Błażennego, z moskiewskiego pl.Czerwonego. W latach 1893-96 na miejscu pl.Ujazdowskiego urządzono Park Ujazdowski, rozplanowany przez Franciszka Szaniora w stylu eklektyczno-krajobrazowym (Aleje Ujazdowskie). Krótko po 1901 przy pl.Na Rozdrożu wyrosła jedyna w dziejach tego placu kamienica, czteropiętrowa z mansardami, eklektyczna, zwrócona doń trójosiowym narożnikiem, a długimi elewacjami do ul. Nowowiejskiej (nr 2) i ul. Koszykowej (nr 1). W 1910 plac u zbiegu Alej Ujazdowskich (nr 9) i al. Szucha zajął efektowny budynek kasyna garnizonowego. W niepodległej Polsce już w 1919 zapadła decyzja o rozbiórce cerkwi, doprowadzona do skutku w niedługim czasie. Po zniknięciu tej dominanty w tle wschodniej pierzei placu ceglane pawilony szpitala Ujazdowskiego stały się wyraźnie widoczne. Na opustoszałym placu zbudowano drewniany pawilon wystawowy, który później, na początku lat 30. XX w., był siedzibą kawiarni "Łobzowianka", zlikwidowanej w 1935. Ok. 1931 zburzono, niestety, zabytkową austerię. Podczas powstania warszawskiego w 1944 uległa zniszczeniu czynszówka na rogu Koszykowej i Nowowiejskiej, ale pozostała cześć placu i jego otoczenia niewiele się zmieniła aż do lat 1960-61, kiedy wystawiono dwa bloki mieszkalne ujmujące wylot al.Wyzwolenia. Bardziej radykalne zmiany nastąpiły po 1970, w związku z budową Trasy Łazienkowskiej. Jej ofiarą padła część pawilonów poszpitalnych oraz piękny gmach kasyna. Trasa przeszła pod placem, częściowo go izolując od przyległych ulic.
źródło: "Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy" - Jarosław Zieliński, TONZ Warszawa 1996.
Do pl.Na Rozdrożu dochodzą ulice: al.Ujazdowskie, Koszykowa, al.Wyzwolenia i al.Szucha.
Nieco historii
Wytyczony latem 1768, po zasypaniu trzech bagienek, jako pierwszy z okrągłych placów założenia ujazdowskiego, tzw. Osi Stanisławowskiej, rozplanowanego do 1770 przez Augusta Moszyńskiego, z inicjatywy Stanisława Augusta. Ulice i okrągłe place tworzyły układ gwiaździsty, podobny do zrealizowanego sto lat później w Paryżu. Drogi i place (rozdroża), obsadzone podwójnymi i poczwórnymi szpalerami lip, nie zostały wybrukowane i zabudowane aż do przełomu XIX i XX w., stanowiąc do tego czasu czysto widokowe założenie przestrzenne, w chwili jego powstania związane z zamkiem Ujazdowskim, który przez krótki czas był przewidziany na główną rezydencję królewską. Obecny pl.Na Rozdrożu, wybrukowany i obsadzony drzewami ok. 1769, był najbliższy zamkowi, od którego biegła ujęta czterema szpalerami oś widokowa, zaznaczona na planie z 1762, a więc jeszcze przed powstaniem Osi Stanisławowskiej, i kończąca się wtedy przy Kalwarii Ujazdowskiej (dziś: Aleje Ujazdowskie). Po północnej stronie tej osi istniała stara wieś Ujazdów, którą w 1784 przeniesiono daleko na zachód ( ul.Nowowiejska). Na miejscu wsi powstał zwykły majdan wykorzystywany na parady wojskowe i różnego rodzaju pokazy, choć projekt z ok. 1779 przewidywał tu znacznie okazalsze "Pole Marsowe". Po 1815 stał się on oficjalnie placem Ujazdowskim, oddzielonym od alei i rozdroża szpalerami kasztanowców. W latach 1767-68 powstał pierwszy budynek w rejonie tworzonego placu: austeria, czyli oberża, wzniesiona w rozwidleniu obecnej ul. Koszykowej (nr 2) i Alej Ujazdowskich (nr 11). Parterowy budynek, został zaprojektowany zapewne przez Dominika Merliniego. W latach 80. XVIII w., po przebudowie zamku na koszary Gwardii Pieszej Litewskiej (1784), oberżę przekształcono na dom Elżbiety Grabowskiej, metresy Stanisława Augusta. W 1809 zamek adaptowano na szpital wojskowy i w tymże roku dawna austeria służyła jako austriackie więzienie po zajęciu Warszawy przez wojska arcyksięcia Ferdynanda. W 1818 sprzedana Aleksandrowi I przez Teresę Tyszkiewiczową, służyła jako mieszkanie dla gości Łazienek. W tej roli budynek przetrwał do końca XIX w., stając się następnie domem mieszkalnym duchowieństwa prawosławnego. Po 1815 teren obu przylegających do siebie placów był miejscem urządzania zabaw ludowych oraz okazjonalnych rewii i uczt. Z czasem pl.Ujazdowski stał się lunaparkiem, ale też miejscem urządzania wystaw, m.in. higienicznej i dwóch przemysłowo-rolniczych (w 1881 i 1885). W 1856 pl.Ujazdowski powiększono, wycinając szpalery w alei łączącej zamek z pl.Na Rozdrożu. Pomiędzy 1852 a 1856 u zbiegu ul.Nowowiejskiej (dziś: al. Wyzwolenia) i al. Szucha wystawiono kompleks drewnianych zabudowań koszar Litewskiego Pułku Lejbgwardii, do końca XIX w. wymienionych w większości na murowane (al. Wyzwolenia). W 1892 po wschodniej stronie pl. Na Rozdrożu położono kamień węgielny pod cerkiew pułkową p.w. Św. Michała Archanioła, wybudowaną ostatecznie w latach 1896-97. Budowla ta odwoływała się do form XVI -wiecznego soboru Wasilija Błażennego, z moskiewskiego pl.Czerwonego. W latach 1893-96 na miejscu pl.Ujazdowskiego urządzono Park Ujazdowski, rozplanowany przez Franciszka Szaniora w stylu eklektyczno-krajobrazowym (Aleje Ujazdowskie). Krótko po 1901 przy pl.Na Rozdrożu wyrosła jedyna w dziejach tego placu kamienica, czteropiętrowa z mansardami, eklektyczna, zwrócona doń trójosiowym narożnikiem, a długimi elewacjami do ul. Nowowiejskiej (nr 2) i ul. Koszykowej (nr 1). W 1910 plac u zbiegu Alej Ujazdowskich (nr 9) i al. Szucha zajął efektowny budynek kasyna garnizonowego. W niepodległej Polsce już w 1919 zapadła decyzja o rozbiórce cerkwi, doprowadzona do skutku w niedługim czasie. Po zniknięciu tej dominanty w tle wschodniej pierzei placu ceglane pawilony szpitala Ujazdowskiego stały się wyraźnie widoczne. Na opustoszałym placu zbudowano drewniany pawilon wystawowy, który później, na początku lat 30. XX w., był siedzibą kawiarni "Łobzowianka", zlikwidowanej w 1935. Ok. 1931 zburzono, niestety, zabytkową austerię. Podczas powstania warszawskiego w 1944 uległa zniszczeniu czynszówka na rogu Koszykowej i Nowowiejskiej, ale pozostała cześć placu i jego otoczenia niewiele się zmieniła aż do lat 1960-61, kiedy wystawiono dwa bloki mieszkalne ujmujące wylot al.Wyzwolenia. Bardziej radykalne zmiany nastąpiły po 1970, w związku z budową Trasy Łazienkowskiej. Jej ofiarą padła część pawilonów poszpitalnych oraz piękny gmach kasyna. Trasa przeszła pod placem, częściowo go izolując od przyległych ulic.
źródło: "Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy" - Jarosław Zieliński, TONZ Warszawa 1996.
- DRUKUJ
- POWRÓT
